(MANGANELO EKA TESTEMENTE LEYINTSHWA)
A. KWALOMU KA 400 WA MALEMBE YA KU MIYELA
1. Ku hundze kwalomu ka 400 wa malembe exikarhi ka Testamente leyakhale ni leyintshwa na ku nga ri na nhlavutelo wa Xikwembu naswona a ku nga ri na vuprofeta hambi tintsumi a ti nga humeleri, hikwalaho ka swona, enkarhi lowuya wu chiwe vito ra malembe yo “titimela kumbe ya munyama”.
2. A masalela matsongo ya Vayuda ma vuyile hi le vukhumbini ma tat a va ta aka eYerusalema, kambe lava a vanga khomiwanga va yisiwa evukhumbini a va hangalakile ni tiko hinkwaro ra xitshembiso
3. Hambiswiritano, a matimu ya tiko ra Israele ma ye emahlweni tani hi laha muprofeta Daniele a byumbeke hi kona.
4. Israele a tlhele a kuma ntshunxeko hi xinkarhana, hikwalaho ka ku pfuka ka va Makabian, kambe ko tala a va hluriwa hi v ale handle ka tiko:
a. Vameda ni Vaperesi (536-333BC)
b. Vagrika ( 333-323BC): A ririmi ra vona ri hundzuke “ririmi ra ku xavisa” emisaveni kutani leswi swi ye emahlweni hambi nkarhi lowu va heleriweke hi vurhangeri.
c. Vaegipta (323-204BC)
d. Va-siriya (204-165BC)
e. Vayuda enkarhini wa ku pfuka ka Va-makabewu
f. Varhoma (63BC ni kuya emahlweni): Lava hi vona va tiseke nawu ni vululeki, naswona va tise tirhisano wa ta magondzo
5. Hambileswi rito ra Xikwembu a ri nga hlavuteriwi, a voko ra xona a ri ri ntirhweni wa ku lulamisela ku ta ka N’wana wa xona
6. A ntirhisano eka magondzo exikarhi ka matiko ni hikwalaho ka ririmi ra Xigrika leri a ri vulavuriwa, swi pfune ngopfu swinene ku hangalasa Evhangeli.
B. TESTAMENTE LEYINTSHWA
1. A Testamente leyintshwa yina 27 wa tibuku.
2. A tibuku leti ti avanyisiwa hi swigava swimbirhi:
a. Ntlhanu (5) wa tibuku ta matimu leti nga:
i. Mune 4 wa Tievhangeli: Matewu, Marka, Luka na Yohana, ti vulavula hi vutomi, ku vambiwa ni ku pfuka ka Kriste.
ii. Buku ya Mintirho, yona yi vulavula hi ta ku xika ka Moya lowo Kwetsima ni ku hangalasiwa ka Evhangeli emisaveni hinkwayo.
b. Ni hi 22 wa tibuku ta tidyondzo leti kombisiwaka hi tipapila leti vuriwaka ti-epistola, tona ti dyondzisa hi ta vutomi bya xikriste naswona ti avanyisiwe hi swigava swinharhu:
i. Hi 9 wa Ti-epistola (Va-rhoma kuya fika eka 2Va-Tesalonika) na tikongomisiwa eka tikereke leti a ti vitaniwa hi mavito ya tiko rolero. A tipapila leti ti rwale tidyondzo ta risima ngopfu mayelano ni masungulu ya ripfumelo ni tidyondzo mayelano ni vutomi bya xikriste.
ii. Ni 4 wa ti-epistola (1 Timotiya kuya fika eka Filimoni, na ti kongomisiwa eka vanhu vo karhi lava ti vitaniwaka hi mavito ya vona. Ti dyondzisa mayelano ni xinakulobye kumbe mahanyelo ya vumunhu.
iii. Ni 9 wa ti-epistola (Va-Heberu kya fika eka buku ya Hlavutelo) tikongomisiwa eka mintlawa yo karhi ya va-kriste lava hangalakeke emisaveni. A swiahluku swa tona I ku xaniseka ka kereke, vadyondzisi va mavun’wha, vukulukumba bya Kriste ni ku vuya ka yena. Kasi a ya hlavutelo yi vulavula hi ta vumundzuku bya kereke ekaya tilweni.
//////////