A. MANGHENELO
Mutsari: Pawulo, Muapostola.
Siku/Lembe: kwalomu ka AD57
Xikongomelo: Pawulo u tsalela nhlengeletano ya va pfumeri va le Roma, ku va nyika xikombiso xa mahungu lama anga na wona a nga si endzela eka vona. Ku-avanyisa ko sungula ka 11 ku kombisa hi vukheta nkatsakanyo wa xiviko xa ripfumelo ra va Kriste.
Ndhawu laha ri tsariweke a ri kona: hi le korinto tani hi laha Pawulo a ri ku lulamiseni ka riendzo ro ya Jerusalema.
Tindzimana ta nkoka: 3:23, 24: ‘‘….a ku na ku hambana kwalaho, hikuva hinkwavo va dyohile, kutani a va faneriwi hi ku kwetsima ka Xikwembu. Kutani va hlayiwa lava lulameke hi tintswalo ta Xikwembu hi ku nyikiwa, hi ku kutsula lo ku nga ka Yesu Kriste….’’
B. MUTSARI, MUTSALERIWA, NHLOKO-MHAKA (1:1-7)
Mhaka yo sungula Pawulo u sungula hi ku ti tivisa: Tani hi nandza wa Jesu Kriste na ku vula ta vu apostola bya kwe, loyi a rhumiweke no averiwa ntirho wo haxa evangeli.
Mhaka ya vumbirhi u hlamusela ta evangeli, evangeli leri ri tshembisiwile eminkarhini leyi hundzeke hi vaprofeta va Xikwembu hi laha swi tsariweke ematsalweni yo kwetsima lawa ya vulaka leswaku Xikwembu xi ta rhumela nwana wa xona a ta tswariwa tani hi munhu emisaveni, Hi vu munhu bya yena u ta va wa rixaka ra Davida, kambe hi ximoya u ta ta hi matimba ya moya lowo kwetsima tani hi nwana wa Xikwembu, sweswo u ta swi tiyisa hi ku pfuxiwa e-sirheni. Tintswalo ta Xikwembu a tiri ka Pawulo eku vula evhangeli. ku hava munhu loyi a faneleke ku va na tingana e ku vula evangeli hikuva i matimba yo ponisa mani na mani loyi a pfumelaka e ku sungula hi va yuda ku fikela na va-matiko. Evangeli ri humelerisa ku lulama ka vanhu hi ku pfumela ku sukela eku sunguleni ku fika makunwini.
Mhaka ya vunharu Pawulo u vulavula na vanhu lava papila leri le rumeriwaka eka vona, a vula leswaku ri kongomisiwe ka nhlengeletano ya va-Kriste e Roma lava va rhandziweke hi Xikwembu na swona va vitaniwaka va-kwetsimi.ku pfumela ka vona ku ve loku tivekeke emisaveni hinkwayo. Pawulo u ve ni ku navela ku va endzela na kambe u tilulamisele kanyingi ku endla tano. Kambe ku ve Ni swirhalanganyo swo tala leswi nwi siveleke ku hetisisa Xikongomelo xa yena xa rendzo.pawulo u Ni nandzu wo haxa evangeli eka tinxaka hinkwato. Ku nga ka va-greki ni lava nga riki va-greki ni ka lavo tlhariheke ni lavo hunguka. Kasi xivangelo xo endzela ka yena a ya ri makungu yo avelana na vona makateko ya tinyiko ta moya. Leswi a swi ta endlakala hi ku va nyika swihlamariso swa vu ndzeni bya evangeli, hi ku endla leswo u ta kota ku va hlohlotela emhakeni yo avelana swi hanano eka nhlengeletano ngopfu-ngopfu lava xweleke no pfumala eka nhlengeletano.
C. VUDYOHO BYA VA TI-ARISI NI VU-KARI BYA XIKWEMBU E-HENHLA KA VONA (1:18-32)
Ku kota ku twisisa eka kuponisiwa hi evangeli, munhu u fanele ku twisisa xivangelo xa vudyoho ni hi laha rixaka hinkwaro ri langutaneke ni vukari bya Xikwembu hikwalaho ka vudyoho.
Vudyoho bya vanhu hikwavo byi vangile hi ku pfumala xichavo, ku tiva muvumbi no nwi gandzela.
Leswi a swi vangiwangi hikuva vanhu va nga tivi Xikwembu, kambe ntumbuluko va Xikwembu wa hi avanyisa eku tiariseni ka hina hikuva wu lerivaleni. Ha tiva leswaku u kona wa matimba hinkwawo loyi a tumbuluxeke swilo hinkwaswo xikanwe na hina vanhu leswaku hi nwi bonga no nwi gandzela, hikwalaho a hi na xivangelo xo tiarisa.
Hambi loko vanhu va tivile leswaku Xikwembu xi kona, a va xi nkhensanga no nkhesa makateko lawa xi ma cheleke henhla ka vona kambe va engete va tiarisa kutani munyama wu engete eka vona hikuva va tivonile vari lava tlhariheke. Va ti endlela swifaniso swa-swikwembu eku swi gandzela, va endla ematshanwini ya Xikwembu eswi-kwembu leswi nga hanyiki swa vanhu, swinyenyani, swihari, swikokovi.
Tani hi leswi va aleke Xikwembu ni kunyika ka xona ku twisisa swa ximoyaXi pfumelerile kunavela ka ntumbuluko wa vudyoho ku va fuma.
Hikwalaho ke vu-munhu bya vona byi onhakile byi tlhela byi bola ku navel aka vona ku endla swa masangu eka rimbewu ro fana, wanuna ni wa nuna, wansati ni wansati, hikwalaho vudyoho byi engeteleke ngopfu eka vona ku fikela laha va vengaka ni Xikwembu. Hi ku tiva swinene leswaku va tsanwile Xikwembu ni milawu ya xona va engete va pfumelela ku andza ka mukhuva wo biha wa vu dyoho eka tinxaka hinkwato ni ka matiko. Xikwembu I xifanekiso xa ku kwetsima hinkwako kambe hikwavo lava nga tshameki eka yena va andza evudyohweni, na kambe va ya emahlweni va hambana ni ku vonakala no ya va nyupela e munyameni.
D. KU ANDZA KA VUDYOHO BYA VANHU NI KU AVANYISA KA XIKWEMBU E HENHLA KA VONA. (2:1-16)
Loko a papilla leri ri tava ri hlayeriwe e nhlengeletano, swirho swo tala swa nhlengeletano va nga va va dzinginisile tinhloko eku pfumela na kambe va vula ‘’Amen,’’ loko vudyoho byo fana no gandzela swikwembu swa hava ni vudyoho byi nwana lebyi vuriweke eka vona hi ku olova. Kambe Pawulo xikanwe-kanwe a hundukela eka loyi a huwelela ‘’Amen’’a vula vula a kongomise ka vona aku: ‘’ wena u nga munhu ntsena, xana unga ti veka mu avanyisa wa wa nwana na wena u ri karhi u endla swo leswo xana,’’ kutani a ya emahlweni no va hlamusela sweswo, xikanwe-kanwe nhlengeletano yi miyela, unwana ni unwana a ti kambela emapfalweni ya yena vudyoho bya kwe.
Xa vu mbirhi lexi a nga va kombisa xona eku ya emahlweni, emhakeni yo avanyisa va nwana, , u va kombisile leswaku va kanganyisa va fuwi hi ku lulama ka Xikwembu, eku va lehisela mbilu ka Xona loku va byiselaka eku hundzukeni,kambe ematshanwini yo nkhesa vunene bya Xikwembu , vona a va swi voni. Va anakanya leswaku Xona xi fanele ku avanyisa vambe, kambe loko swi fika eka vona va navela leswaku Xi va lehisela mbilu no va na vunene eka vona ku amukela ku hundzuka ka vona loko va tshuka va ya eku hombolokeni.
Na kambe eka vese ya 11, Pawulo u vula tano; ‘’hikuva Xikwembu a xi yi hi nghohe’’ A xi vuri Xiku: ‘’loyi I membara kambe loyi I munhu ntsena kutani Ndzi ta avanyisa loyi Ndzi tshika loyi’’ Xikwembu Xi avanyisa hi ku lulama ku kongomise leswi munhu a kumeke ku vonakala ha kona. Hi siku ro avanyisa hikwavo lava titsongohateke no vona xidingo xo khomeriwa hi Xikwembu ni matimba ya Xona yo va kotisa ku hlula vudyoho e vu to nwini bya vona, va ta avanyisiva hi ku lulama. Kambe lava va avanyiseke va nwana hi ti hanyi, kambe na vona va endlile swo fana, va ta avanyisiva hi ti hanyi na vona. Lava amukeleke nawu wa Muxe,va amukela ku hlavutela ka Xikwembu ka matimba va ta avanyisiwa hi nawu.va ma tiko na vona va vonile vukulu bya Xikwembu , kutani mapfalo ya vona mata va endla va va na nandzu.
Vanhu hikwavo va ta avanyisiwa hi evangeli ya Yesu Kriste leyi nge munhu loyi a dyohaka anga funengetiwangi hi ngati ya xinyimpfana kutani va tava lava lahlekeke vutomi hinkwabyo.
E. VUDYOHO BYA VA JUDA NI KU YIMBISIWA KA NTIYISO (2:17-29)
Pawulo a sungula ku kongomise hungu ra yena eka va juda ku va tshinya hi ku ti kukumuxa ka vona eka thlelo ra vukhongeri bya vona ngopfu eka swi yenge leswi:
1. Kuva vari va hlawuriwa va Xikwembu
2. Kuva na vutivi byo hlawuleka bya Xikwembu tani hi vatsaleriwa wa nawu
3. Kuva va leteri hi ntivo vukhongeri, ni rivoningo eka lava nga munyameni hi swa vukhongeri
4. Mu leteri eka swi hunguki
5. Mu dyondzisi eka vatsoniwa
Kutani a va lemukisa eka leswi swi va tsandzaka hi ku swi longoloxa:
1. Hambi loko va dyondzisa va nwana kambe va tsandzeka ku landzelela tidyondzo ta vona
2. Va dyondzisa leswaku unga tshuka u yiva, kambe vari karhi va yiva
3. Va dyondzisa unga tshuka u oswa, kambe va oswa
4. Va yirisa swikwembu swa hava, kambe va yiva swa Xikwembu
5. Va bomba hikuva na nawu, kambe va tlula nawu lowo.
6. Hi vona va endlaka leswaku Vito ra Xikwembu ri tsanwiwa eka vadyohi
Va ti ba xifuva tani hi lava yimbisiweke ku komba leswaku I va juda lava nga tiko ra Xikwembu. Kambe hi byihi vunkoka byo yimbisiwa? Ina I xikombiso xa ku tswaleriwa eka tiko ra Xikwembu hi nyama, na kambe I xitsundzuxo, xa leswaku eku tswaleriwa eximoyeni hi Xikwembu hi thlelo ra nyama, ntumbuluko wa khale wu fanele ku tsemiwa hi ku ti tshikela eka Xikwembu. Loko wa jaha wa mu-juda a velekiwa, hi siku ra vu nhungu, a fanele ku heleketiwa eka loyi a yimbisaka eku ya yimbisiwa, leswi a swi endla leswaku nwana a twa ku vaviseka swinene. Loko swi endliwile sweswo hi kona a vitaniwa wa rixaka ra Abraham ni wa tiko ra Xikwembu xa Israel. (Loyi anga yimbisiwangiki ari mu-juda a fanele hi rifu, Na kambe a nga hlayiwi ari mu-juda.) Xitlhavele lexi aku ri xikombiso xa swa ximoya. Loko wa jaha a kula kutani a lemuka leswaku a nga ‘’yimbisiwanga, ’ntumbuluko wa vu dyoho wu ta nwi rhendzela hi moya lowo kwetsima, kutani wu tshova ntumbuluko wa vu dyoho, kutani u ta endliwa la faneriwaka hi kuva nwana wa Xikwembu. (Eka tesitamente leyintshwa nawu lowu wu vitaniwa ku-tswariwa ra vumbirhi, laha Xikwembu Xichelaka ntumbuluko wa Xona eka munhu) kutani munhu loyi u ta sungula ku hanya vutomi byo fananisa Tatana wa yena wa le matilweni. Leswi hi swona ku yimbisiwa ka xiviri ku yimbisiwa ka timbilu; I nhlayo yi ntsongo ya va-Israel leyi a yi yimbisiwe hi mukhuva lowu, leswi swi endle leswaku lavo tala va hanya vutomi byo pfumala Xikwembu. Pawulo a tiyisisa leswaku kuva mu-hedeni, kambe u hlayisa swileriso swa Xikwembu u ta kuma ku dzuneka eka Xikwembu, ku tlula loyi a yimbisiweke enyameni, kambe a nga hlayisi nawu wa Xikwembu a nga fanelanga ku tikurisa hi ku yimbisiwa nyama ntsena.
F. HI KWIHI KU VUYERIWA KOVA MU-JUDA? (3:1-8)
Hi nga vula hi nga tipfinyingi leswaku: nkoka wova mu-juda kunbe la yimbisiweke hi wihi? Nhlamulo hi leswaku: Ina kuna nkoka wova mu-juda: xo sungula kuva mu-juda inkateko wo tshembiwa hi ku khomisiwa swo karhi, kuva muhlayisi wa nawu wa Xikwembu, swi fanekisiwa ni munhu loyi bibele yi nga vekisiwa eka yena, tani hi laha va-juda va nga vona va nyikiweke bibele hi ku rhandza ka Xikwembu, intiyiso kuva mu-juda I inkateko. Xivangelo xa leswaku mu-juda loyi a nyikiweke bibele kumbe nawu a swi humanga eku pfumeleni ka ntiyiso eka Xikwembu, kumbe ku ti tsongohata kambe swi ve hi tintswalo ni ku rhandza ka Xikwembu ku yisa eku ponisiweni ka rixaka, kambe aswi susi ku tshembeka ka Xikwembu eka mu-juda ku va lava nyikiweke matsalwa ya Xikwembu, e-e, ku va Xikwembu xi vekisile rito ra Xona eka mu-juda ku yisa e rixakeni hinkwaro, ni ka siku ra ku avanyisa, Xi ta ti kombisa leswaku xi endlile hi ku tshembeka eka vona., Xi va nyikile na vona e nkarhi wo hundzuka leswaku va ponisiwa. Loko munhu a nga amukelanga nkateko wo hundzuka yena u ta avanyisiwa, kambe ku lulama ka Xona ku ta vonakala.
Hi ngaya emahlweni hi nga tipfinyingi hi vula leswaku: “mina loyi anga lulamangiki eku tlakusa vukulu bya Xikwembu, ku komba ku lulama ka Xona ni endlela Xikwembu kuva nkateko hi mintirho, xana Xinga ndzi avanyisisa ku yini eku nga tshembeki ka mina, kasi ku tshembeka ka Xona ku engete kuya emahlweni ni ku kwetsima ka Xona, hikwalaho ka yini ndzaha avanyisiwa tani hi mudyohi?’’ hambi swi tano, I mukhuva ya miehleketo ya ximunhu. Loko swi ri tano u nga vula na wena leswaku ku fana na loko hi nyowetiwa hi va-hedeni leswaku a hi endleni swo biha eku kuma leswinene, ri xaka lero tano ra fanela hi ku avanyisiwa.
G. A KU NA LOWO LULAMA (3:9-19)
Hi nga fikelerisa makumu ka mhaka hi ku vula leswaku va-juda ni va-hedeni va ringana hi ku dyoha.
Pawulo u tshaha ku suka eka tesitamente ya khale e matsalwa yo hambana hambana ku komba leswaku ya vile makungu ya Xikwembu ku suka eku sunguleni ku yisa eka tinxaka xaka, (languta vese ya 10-18) Xikwembu Xi endle tano “eku pfala milomu ya hinkwavo,” leswaku kungavi na loyi a ti nyika xo tivhikela hi xona.ku hava loyi a nga ta ti vula loyi a lulameke hi ku hlayisa nawu. Ku hava loyi anga ta yima a vula aku, “languta ndzi hlayisile nawu hi kutshembheka’’ hikuva nawu wu paluxa vudyoho hinkwabyo bya mbilu ya munhu.
H. KU TI ENDLA LOYI A LULAMEKE HI KU PFUMELA HANDLE KA MINTIRHO YA NAWU (3:21-31)
Endzhaku ko kombisa hi ku ringanyeta leswaku ku hava loyi a nga yima ka e emahlweni ka Xikwembu, a ringanyeta leswaku a hetisekile hi ku hlayisa ku rhandza ka Xikwembu, Pawulo u ringanyeta xivutiso: “munhu a nga yimisa ku yini emahlweni ka xiluvelo xa Xikwembu lexi lulameke ke?’’
Nhlamulo yi nyikiwile eka vese ya 21: “ku lulama eka Xikwembu ku ta hi ku pfumela eka Jesu Kriste eka hinkwavo lava pfumelaka’’. Ku lulama swi vula ku yima u tengile emahlweni ka Xikwembu, leswi swi taka hi ku pfumela. Xikwembu xi ta vula munhu la lulameke ntsena loko munhu yoloye a ta eka xona hi ku pfumela. Sweswo swi endlakala eka vanhu hinkwavo aku na ku hambana eka swona. Vanhu hinkwavo va dyohile emahlweni ka Xikwembu, ku hava na unwe loyi a nga yimaka a ti endla la lulameke, hikuva Xikwembu xi nga paluxa vubihi byo tala hi munhu unwana na unwana, hambi loko a nga ringeta ku endla leswi lulameke. Kambe sweswi: va vuriwa lava lulameke hi Xikwembu no rivaleriwa swi dyoho xikanwe no va lava nga na vudyelwane na Xikwembu mahala-aku na ku hakerisiwa, kambe va amukela hikwalaho ka tintswalo ta Xikwembu ntsena. Tintswalo ti nyikiwa eka loyi aswi nga fanelanga leswaku a ti kuma. I nyiko ya mahala. Nyiko leyi yi kumeke mahala hikuva Jesu a hakerile nxavo hi vutomi bya kwe, Ni ngati ya yena. Loko a hayekiwile exihambanweni ngati yi ri karhi yi halakela emisaveni, Xikwembu Xi te: “hindlela ya leyo u ta kuma ku rivaleriwa ka swi dyoho tani loko ngati ya xinyimpfana yi ri karhi yi halakela, kutani mitava na vudyelwane na mina hi ngati leyi. Hikuva xinyimpfana xi tlhaveriwe nwina.
Xikwembu Xi endlile leswi eku komba vululami, hikuva ku hava ku rivaleriwa ka nandzu ku nga si rihiwa kumbe ku hakela xigwevo. Xikwembu Xi tshikile swi dyoho swa vanhu a xi va rihisanga kumbe ku va rhumela etiheleni, ku kondza Jesu a ta hakela nandzu ematshanwini ya hinkwavo.
Xivutiso iku: “I Mani a nga ta yima emahlweni ka Xikwembu eku ti vula la tengeke? Ku hava na unwe. Hambi va-juda kumbe va-hedeni. Ku hava ni loyi a nga yimaka hi kuva a landzelela nawu, ntsena eka kuva hi amukerile ku rivaleriwa ka vudyoho hi ku pfumela leswaku xinyimpfana xi tlhaveriwe ku kutsula vutomi bya hina exihambanweni.
Xana Xikwembu I Xikwembu xa va-juda? Kuva va ve na nkateko wo va tiko ra Xikwembu?
E-e kambe na vona xa va-hedeni I Xikwembu xa vona.kuni Xikwembu Xinwe na kambe Xi ta endla lava yimbisiweke ni lava nga yimbisiwangiki hi ku ringana ku va lava lulameke hi ku pfumela ku nga ri hi mintirho. Va-juda na va-hedeni va fanele ku ta exihambanweni va pfumela leswaku Kriste u vambiwile ematshanwini ya swi dyoho swa vona, kutani Xikwembu xi taku, “hikuva wa pfumela u ta vuriwa la lulameke.’’
Va-juda va nga vula va ku: “loko swi ri tano nawu wu pfuna yini, hikuva ripfumelo ri tekile xitshamo xa nawu kutani wu vonakala wu nga ha pfuna nchumu?’’ Kambe leswi a hi nandzu ku susumetela xidyoho exihambanweni, Xikwembu xi vonakarise leswaku xi xixima nawu, lowu wu lavaka ku tshinya loku nene eka lava va wu tlulaka. Xikwembu Tatana eka Kriste xi hitisile nawu. Nawu wu kumile ku lulama ka wona, wu kumile leswi wu lulameke. Wu kumile ntonsi ri nwana na ri nwana ra ngati leyi lave kaka ku hetisisa swilaveko swa wona.
Kutani Xikwembu xi lulameriwile ku rivalela vanhu hi tintswalo handle ko va avanyisa eka swi dyoho swa vona, va nga ri lava fanele ke ku endla mintirho ya vunene byo karhi. Amen
Ma endlelo hinkwawo ma katsakanyiwe eka 3:23, 24: hinkwavo va dyohile, a va lulameriwi hi ku kwetsima ka Xikwembu; va endliwile lava lulameke hi tintswalo ni ku kutsuriwa loku nga eka Jesu-Kriste:
//////////