Vagalantia, 1 - 3 - M2819 Bible Studies

A. MANGHENELO

Nhlokomhaka nkulu: Ntshuxeko e ka Kreste
Siku ro tsariwa: A.D. 49
Mutsari: Paulo
Ndhzawu: Antioka
Nkomiso:

Eka kereke yo sungula xivutiso xa ntshima-ntshima lexi a xiri kona a kuri leswaku xana vamatiko lava hundzukelaka eka vukreste vaboheka no sindziseka kulandza milawu ya Xiyuda ke.
Kuvile ni vadyondzisi lava ava tiendla onge ivakreste vohuma e kereni yale Yerusalema va nga endzela nhlengetano leyi simekiweke hi Paulo, vafikile va dyondzisa no vula leswaku evhangeli leyi va nga yi dyondzisiwa hi Paulo a yi nga helelanga, va fanele ku hlayisa yin’wana ya milawu ya Testamente ya khale leswaku va ta hetiseka e mahlweni ka Xikwembu.
Paulo i lumiwile ndleve himhaka leyi leswaku vadyondzisi lavotano a va endzerile tikereke ta le dzongeni wa Galantiya, naswona tidyondzo ta vona ta mavunwa tivekile va Galantia eka xiyimo xo hoxa thawula e vukresteni bya vona lebyi kumiwaka ntsena hi ku pfumela e ka Hosi Yesu ari Yexe.Paulo i tsala papila leri a kaneta no alela tidyondzo leti ta mavunwa, no vuyisela va Galantiya e ka ripfumelo ra vona.
Papila leri i ra nkoka e ka mukreste u’nwana na u’wana hikuva ri khomile tidyondzo ta ntiyiso lowu nga erivaleni, ku nga ri ntsuxeko ntsena e ka Kreste( lowu nyikaka vutomi bya xiviri ), kambe na ku amukela mikhuva ya tyhaka no famba hi nyama leswi vangelaka rifu.

B. PAULO A XEWETA NHLENGELETANO.

1:1, 2

Paulo i xeweta nhlengeletano ya le Galantiya hi ku vula leswi:

Leswaku papila leri landzelaka ri huma e ka yena Paulo hi xiviri.
Leswaku yena i muapostolo ku ngari hi ku rhandza ni ku hlawuriwa / lulekiwa / gqhoviwa hi vanhu.
(Langutisa xikombiso xo hlawuriwa no lulekiwa ka Matiyasi, Mintirho 1:15-28).
Yena i hlawuriwile no lulekiwa hi Xikwembu tatana hi Xiviri, na Yesu Kreste loyi a pfuxiweke e kufeni hi Tatana.
(Hikwalaho yena i kongoma e kaya hikuva i vitaniwile nohlawuriwa hi ku rhandza ka Xikwembu ).
Papila leri ri seketeriwile hi vatirhi kulobye va yena e Antiyoka laha a tirhela kona loko a tsala papila leri

C. I VULAVULA MINKATEKO YA XIKWEMBU E HENHLA KA VONA.

1:3-5

Hiripfumelo e hansi ka ntoto wa Moya lowo kwetsima i vulavula e henhla ka vona, tistwalo na ku rhula leswi khulukaka swi huma e ka Tatana na N’wana.
Hitona tintswalo leti ti nga endla leswaku tatana na N’wana va rhumela gandzelo ro dhurha ra nkoka leri endleke leswaku swikoteka ku pona eka misava leyo bhiha no homboloka.
Himhaka ya ku ponisiwa loku, Yena i fanele ku amukela ku kwetsima no dzunisiwa hilaha ku nga heriki.

D. KU NA EVHANGELI YIN’WE NTSENA.

1:6-11

Paulo i kombisa ku karhateka , ku hlamarisiwa no tshuketiwa hi vale Galantiya kuva va fularhelini hi ku copeta ka tihlo Evhangeli leyi a va chumayeleke.
Loko a kova na tindlela tin’wana to ponisiwa no phalhelana mariyeta na Xikwembu aswi ta twisiseka, kambe Evhangeli yikombisa e rivaleni leswuku kuhava yin’wana ndlela yo va munhu a ponisiwa no phahlelana mariyeta na Xikwembu.
Leswinga va humelela hileswaku kuvile ni vanhu van’wana lava nga byala mfava lowu eka vona ku va pfilunganisa tinhloko.
Lexi I xidyoho xa nghozi emahlweni ka Xikwembu naswona i vughevenga emahlweni ka vanhu, laha Paulo a vulavuleke ndzhukano e ka lavo tano hambi ku nga va tintsumi , a va avanyisela tihele.
Kuteka xiyimo na endlelo ra yena e ka mhaka yotika yo tani hileyi, swikombisa e rivaleni leswaku a nga na mhaka no amukeriwa hivona, hikuva hindlela leyi a va kawukaka hiyona, la va khumbhekaka a yi nge va tshineti ku suhi na yena.
Switano, tani hi nandza wa Hosi Yesu Kreste i fanele ku landza no yimela ntiyiso kungari ku beriwa mavoko hi vanhu.

E. EVHANGELI YA PAULO I YI AMUKERILE EKA KRESTE HI XIVIRI.

1:12-24

Ku khorisiwa hi hungu ra yena tani hi mutsari, Paulo i sungula hungu rayena hi ku vula leswaku yena Mahungu lawa a nga ma amukelanga e ka munhu, kambe e ka Kreste hixiviri loyi a nga pfuka e kufeni.
A nga zanga a dyondzisiwa ku landza Yesu kusukela e vutsongwanine, ematshan’weni ya leswo, i dyondzisiwile ntokoto ni vutivi bya vukhongeri bya xi Yuda, ku nga ku ringeta ku hlayisa no landza nawu hi xivulwa na xivulwa, na ku xanisa no hlasela va landzeri va Kreste , kufikela siku leri Xikwembu a Xiri vekile ka hari ekusunguleni leswaku a yisa Mahungu lamanene ka la va kalaka va ngari ma Yuda, a ti kombiseke e ka yena hi xiviri na hi moya endzeni ka yena.
Kuvile ku tikombisa ka matimba swinene no va erivaleni, lero a nga zanga a lava ku vutisela munhu ntiyiso wa ku vitaniwa ka yena.
Leswi a nga swiendla i yo nghena mananga ya Arabia ku ya ghayela hi vuenti xivono xa yena ku ringana malembe manharhu.
Loko nkarhi lowu wuherile i tlhandlukile a kongoma e Yerusalema ro sungula laha a nga tihlanganisa na Petro laha anga tshama na yena kuringana masiku ya 15. Hiwona nkarhi lowu anga tihlanganisa na Yakobe makwavo wa Hosi, kambe a nga tihlanganisanga na vaapostolo lavan’wana.
Kuyisa e mahlweni, a nga zanga a chumayela eka madoropa lamanga kusuhi na Yerusalema yofana na Yudiya lani a fanerile ku tekelela machumayelelo na ntokoto eka van’wana vaapostolo, kambe i yile a ya chumayela eka mintsindza ya le n’walungwini yo fana na Siriya na Cicilia, vaapostolo vona va kongomile ehansi e dzhongeni, a votwa kunene masingita lawa Xikwembu a xi maendla hi khale ka muxanisi wavona kutani va dzunisa Hosi Xikwembu.

F. VAAPOSTOLO LAVAN’WANA VA TIYISA MAHUNGU YA PAULO.

2:1-10

Loko a chumayerile Mahungu lawa ya ntshuxeko e ka Kreste kuringana 14 wa malembe, Paulo i hlavuteriwile hi Hosi kuya tihlanganisa ni vurhangeri bya kereke ya Yerusalema, kutani a teka Barnaba na Tito Mugiriki wa xivuri.
(Hosi yingava yi endle nhlangano lowu hixikongomelo xo tlakusa xiyimo xa vun’we bya kereke ya Xona,swingayi hiku i miYuda kumbe i wamatiko, i hundzuriwe hi Petro kumbe hi Paulo.)
Yakobe,Petro na Yohane va tekiwa tani hi tinsika ta kereke, hivona va nga rhangela nhlangano.
A va zanga va seketela hambi kuva e tlhelweni ra “vamakwerhu” vamavunwa lava a va sindzisa leswaku Tito a yimbisiwa ku nga ku n’wi yivela ( na va Kreste hinkwako kwako) ntshuxeko wa yena e ka Kreste.
Ematshan’weni ya swona, va twisisile no vula leswaku Xikwembu lexi nga nyika Petro matimba y ova muaapostolo wa la vo yimba( ma Yuda) , Xahari xona nakambe xi nga nyika Poulo matimba ya vuaapostolo eka lavo kala va nga yimbanga (vamatiko).
Nhlangano wu pfarile hi ku nyikana no khomana swandla, ku navelelana swa kahle na vun’we, naswona kereke ya Yerusalema yi komberile Paulo ku tsundzuka swisiwana, kunga mhaka leyi ayiri e mbilwini ya yena.

G. PAULO I ALERILE HAMBI PETRO LOKO A HAMBUKILE E KA EVHANGELI.

2:11-20

Ntiyiso lowu wa nkoka wa ntshuxeko wa va pfumeri eka Kreste lowu Paulo awu tshikelelaka wu nga va ngozi eka van’wana hi ku ntshuxeka naku endla vudyoho.
Hambi Petro na Paulo a va kombisanga ntshuxeko wa vona hiku chava ku khunguvanyisa va Kreste va ma Yuda vo huma e Yerusalema.
Vatikhomile va nga kombisi ntshuxeko wa vona hikuva va nga dyi na va Kreste va va matiko, hikuva vu Kreste byo sungula bya nawu wa xi Yuda a byi dyondzisa leswaku va nyamile. (Mhaka nkulu hileswaku a va nga yimbanga, kuri hileswaku maYuda a manyenya un’wana na un’wana loyi a nga xivuri).
Paulo a nga ri naswona hinkwaswo leswo, hikwalaho i tshinyile no kawuka Petro erivaleni a ku “ Hikwalaho kayini u langutela vamatiko ku khinsamela nawu lowu hambi wena i nga muYuda wa xiviri i wu tharile hi ku amukela Hosi Yesu tani hi Muponisi ?”
I yile mahlweni a paluxa no andlala erivaleni Evhangeli ya tintswalo a ku:
1. Kuhava loyi a nga ponisiwaka hi ku ringeta kuhlayisa nawu no hetiseka eka wona. ; hikwalaho, hambi maYuda “lama yimbeke” vafanele ku ponisiwa hi ku veka ku tshembha ka vona e ka Kreste loyi a rivalelaka swidyoho hi tintswalo.
2. Kuringeta ku tsakisa Xikwembu hi ku hlayisa yin’wana ya milawu ya khale, swifana no aka makhumbi yo ponisa hi kutirha ntirho wo saseka wo semendhela switina, i khumbi leri vona vinyi va nga ri thala hikuva ritsandzeka, kutani rifayekile hi ku amukela Kreste munyiki wa tintswalo.
3. Hiwona Nawu wa Hosi Xikwembu lowu dlayaka munhu, hikuva wa n’wi avanyisa hi ku va a tsandzeka ku hetiseka e ka wona, hikuva i borile hi ntumbunuko.
4. Kambe sweswi, hikuva a dlayiwile hi Nawu, Paulo i ri nayena i file hitlhelo ra Nawu, swivula leswaku a wa ha n’wifumi, a nga ha landzi swikhedzakhedzani swawona, leswaku a kota ku hanya ha Kreste loyi a n’wi kutsulaka e ka rifu leri a vangeriwaka hi Nawu.
5. Hileswaku se i vambiwile no fa na Kreste exihambanweni, kutani kululama ka yena lo ka khale ku file, se i Kreste loyi a hanya e ka yena.
6. Vutomi lerintswha leri se a ri hanyaka, i tshembha hi ku hetiseka,anamarhela no tiseketeke hi Kreste loyi a nga n’wi rhandza no tiendla mhamba ya yena.
7. Kuringeta ku lulama hi ku hlayisa milawu na swilaveko swawona, ku nga va ku landzula musa,nsovo na tintswalo ta rifu ra Gandzelo ra Kreste, Paulo a ngaka a nga swiendli.
8. (Khoma leswi: Loko a vulavula hi Nawu, Paulo i vula “Nawu tani hi xi tirhisiwa leswaku hi va lava lulameke no hetiseka e mahlweni ka Xikwembu hi ku wu namarhela no landza swilaveko swawona hinkwaswo.)

H. NAWU WULWISANA NA KU PFUMELA E KA KRESTE

3:1-29

Nakambe Paulo i yima tindleve hikuva va fularhela ntiyiso,swiendlo swavona swikombisa onge va lo furiwa no loyiwa, onge hiloko va lo pepejeriwa hikuva Evhangeli yi andlariwile e ka vona. Kreste I hlavuteriwile onge hiloko a vambiwile exikarhi ka vona, kambe se vale ku fularheleni ka ntiyiso wa nkoka.
Se i le ku va khongongoteleni, i ringeta ku va veka swivutiso swotala ku ringeta ku va ponisa, a va susa ndleleni ya rifu a va vutlela e ku vonakaleni.
Nhlamuselo ya yena yo sungula hileswaku va tokotile ku tatiwa no khumbiwa hi Moya, naswona va vonile mintirho ya mahlori ya Moya lowo kwetsima.
1. A va fanele va ti vutisa leswi: “ Swiendlekise kuyini kuza hi amukela Moya lowo kwetsima:Xana swihumile ku ti karhateni ka ku hlayisa milawu kumbe swiendlekile hi ku pfumela Mahungu ya ku ponisa ?”
2. A va fanele ku ti vutisa nakambe va ku: “I xi vangelo xihi kuva Xikwembu xitirha mahlori lawa exikarhi ka hina;I vutshila byo hlayisa milawu yo tala kumbe i ku pfumela e ka Kreste ?”
3. Va nga va swihunguki ku fana, no ti phina hi ma fumbu-fumbu yo xawula ya nyama ya Moya ku sungula , kutani va tlhelela ku phorheni ka marhambu yo oma ?
4. A va fanele na kambe ku ti tsundzuxa hi laha va xanisiweke hakona loko va landzurile ku hlayisa milawu kuri ndlela yo kuma kurhula na Hosi, ku ngari ku tlhelela e mahlanteni lawa va nga mahlanta ku vava.
Nhlamuxelo ya yena ya vumbirhi i ku anakanya hi ku ponisiwa loku kungata hi ku pfumela loku sweswi va ku tokotaka,swisungule na Abrahamu loyi anga phahlelana mariyeta na Hosi hi ku pfumela ku ngari ku hlayisa Nawu, hikuva Nawu wa Muxe Hosi yi wu nyikiwile hi lembe ra 430 endzhaku ka loko Abrahamu a velekiwile-kufularhela ku ponisiwa hi ku pfumela , i ku hambana na ripfumelo ra Abrahama:
1. Lavanga nyikiwa ku lulama himhaka ya amukela hungu ra kuponisiwa hi ku pfumela, hivona vana va Abrahamu va xiviri.
2. Tani himhaka leyitiyeke, Evhangeli ya ku ponisa himhaka ya ku pfumela, yi chumayeriwe Abrahamu loko Hosi yi n’wi tshembisile leswaku hayena tinxaka hinkwato ta misava ti ta kateka.
3. Sweswi ke, va nga yi kumisa kuyini minkateko leyikumiweke hi Abrahamu: hi ku pfumela Mahungu ya ku ponisa e ka Kreste, tani hileswi Abrahamu a nga swi endla.
4. Lava ringetaka ku ponisiwa hi ku hlayisa Nawu, va hanya ehansi ka ndzhukano hikuva nawu wuri “ Kurhukaniwile un’wana na un’wana loyi a tsandzekaka ku hlayisa hi ku heteseka wun’wana wa Milawu leyi tsariweke e Bukwini ya Muxe ” . (Dut. 27:26).
5. Ntiyiso lowu wu seketeriwile no tiyisiwa hi Matsalwa man’wana, hikuva e ka va Profeta ku tsariwe leswi: “ Lalulameke i ta hanya hi ku pfumela.” (Hab.2:4).
6. Nawu wona wuvula swo hambana hikuva wuri: “ Munhu loyi a endlaka swilo leswi i ta hanya hikuva a swiendla ”.
7. Xana hikutsuriwe njhani hina e hansi ka ndzhukano lowu a hi vangeriwe hi Nawu : I Kreste loyi anga wu rwhala , I vile ndzhukano ematshan’wini ya hina, a vambiwa afa leswaku a rwhala maxangu ya ndzhukano hikuva ku tsariwe leswi “ Ku rhukaniwile loyi a hayekiweke e mhandzheni ”. (Dut. 21:23).
8. Leyi kuvile ndlela ya Xikwembu ku hetisa xilaveko xa ndzhukano wa Nawu, kupfula minyangwha leswaku minkateko leyi Xitshembhiseke Abrahamu yi fikela vamatiko.
9. Leri i gondzo roya ekuponeni ha Kreste, leri pfuriweke hi Hosi, leswaku minkateko ya xitshembiso xo amukela Moya Lowokwetsima xi hi fikela siku nene hi pfumelaka.
10. Ntwanano wa Abrahamu na Xikwembu mayelano na minkateko leyi, yifana na marito yo hetelela (yaxiboha) ya munhu loyi a lavaka kufunya buwa, lamabiwaka xigandlu kutani munhu afunya buwa, a swa ha hundzuriwi.
11. Swivula leswaku xitshembiso xo ponisiwa ni ku amukela ka Moya lowokwetsima hi ku pfumela leswi tshembisiweke Abrahamu xi nge swi cinci Xikwembu hikuva Abrahamu i file, hikwalaho Nawu wa Muxe lowu nga ta hi lembe ra 430 a wu tshovanga ntwanano.
12. Tekela enhlokweni mhaka yaleswaku Xikwembu xite xitshembiso i xambewu ya Abrahamu, ku nga ri timbewu totala, swivula leswaku minkateko yi rwhele hi Kreste, yi kumeka ntsena hi ku pfumela e ka yena.
13. Loko minkateko leyi a yo amukeriwa hi vukheta byo hlayisa na ntokoto wo landza swikhedzani hinkwaswo swa Nawu, a yi ta kumiwa hivuswikoti, ku nga ri tintswalo.
Leswi swi hi fikisa laha hi nga vutisaka leswaku hikwalaho kayini Xikwembu xi nyikile Nawu hi Muxe; loko wu nga ponisi kumbe ku nyika Moya, xana rikwihi risima rawona exikarhi ka Xikwembu na munhu.
1. Xana Nawu na switshembiso swa Xikwembu swa lwisana ke?
2. Nhlamulo yiri e-e, Nawu wu na mintirho mimbirhi:
  1. A wu siveletela va Israele kuri va nga dyohi hi vomu, ku fika laha Xikwembu a xi ta va herisa, a wu va pfalerile (e jhele), a wu pfuna kulwa na ku navela ka vona kobiha, kufikela laha a va ta amukela Mahungu lamanene ya Kreste va pona.
  2. Tani hi mudyondzisi, awo cheletela vutivi ntsena, kambe wu kombeta na laha n’wana a tsandzekaka kona, se Nawu a wu tshamela ku va kombetela no va tsundzuxa hi masiku nkoka wa ku va va endla ku rhandza ka Xikwembu hi matimba ya vona, va ri karhi va tshinetiwa e ka ku rivaleriwa hi Xikwembu hi tintswalo ta xona, laha Xi nga pfula ndlela yo olova yo amukela Evhangeli ya tintswalo ha Kreste loko a tile.
3. Hambiswiritano, leswi Hungu ra ku ponisa hi ku pfumela e ka Kreste ri nga ta kutani va Galantiya va n’wi amukela, va n’wi ambarile ( e ka vululami bya yena ) ku tlula kwalaho va khuvuriwile , va hundzukile vana va Xikwembu se a ka ha laveki Nawu leswaku wu va xisirhelelo,mudyondzisi na jhele hikuva se va rhangeriwa no fambisiwa e ndleleni ya Xikwembu hi ku voningeriwa hi Moya Lowo kwetsuma.
4. Vun’we lebyi bya Moya byi kulu kutlula ku avana ka nyama ko tani hikuva mu Yuda/Giriki,hlonga,muntshunxiwa,wanuna/wansati hikuva sweswi ivan’we e ka Kreste.
5. Lava nga e ka Kreste, hivona va nga va tukulu va xiviri va Abrahamu , nivadya ndzhaka va ntiyiso va xitshembhiso xa ku ponisiwa na Moya lowo kwetsima leswi a nga nyikiwa.

//////////